بیمه عقدی است که به موجب آن یک نفر تعهد می‌کند که در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه‌گر طرف تعهد را بیمه‌گذار و وجهی را که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می پردازد حق بیمه، و آنچه را که بیمه می‌شود موضوع بیمه می نامند. موضوع عقد بیمه خطر یا ریسک تحقق حادثه خسارتبار است.

می‌توان بیمه را بر اساس مبنای خسارتی بودن به دو  بخش کلی اشخاص و خسارات تقسیم نمود. بیمه‌های اشخاص، پیشامدهایی که به طور مستقیم به وجود شخص انسان مربوط می‌شود را در بر می‌گیرد. به عبارتی در بیمه اشخاص موضوع تعهد بیمه‌گر فوت یا حیات یا سلامت بیمه شده است. مثل فوت، بازماندگی، حوادث بدنی و بیماریها. بیمه‌های تأمین اجتماعی نیز به نوعی زیر مجموعه بیمه‌های اشخاص قرار می گیرند. در این نوع از بیمه، دولت از آسیب پذیران و کارگران در برابر بعضی از خطرهای احتمالی و حوادثی چون بیماری، از کارافتادگی، پیری، بازنشستگی، بیکاری و فوت حمایت می‌کند. بیمه‌های اشخاص خود به بیمه‌های درمان، بیمه‌های حوادث و بیمه‌های عمر تقسیم می‌گردد. در بیمه‌های درمان بیمه‌گر تعهد می‌کند تمام یا بخشی از هزینه های پزشکی، جراحی و دارویی بیمه شده را تحت پوشش قرار داده یا در مدت از کار افتادگی شخص مزبور مبالغ مقرر در قرارداد را به او بپردازد. بیمه حوادث عبارتند از بیمه واقعه ای ناگهانی شدید که مستقیماً بر اثر یک نیروی خارجی و بدون اراده بیمه شده سبب جراحت یا آسیب بدنی باشد. بیمه عمر قراردادی است که به موجب آن بیمه‌گر در مقابل دریافت حق بیمه متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه شده یا در صورت زنده ماندن بیمه شده در سر رسید تعیین شده در قرارداد مبلغ تعیین شده را به بیمه‌گذار (بیمه شده) یا استفاده کننده معین شده از سوی او بپردازد.

بیمه‌های خسارات خود به سه دسته مسئولیت، اموال و زیان پولی تقسیم می‌شوند.

بیمه مسئولیت به بیمه مسئولیت مدنی و قراداد تقسیم می‌شود. بیمه مسئولیت مدنی بیمه ای است که بر اساس آن یکطرف ( بیمه‌گر ) در قبال دریافت حق بیمه تعهد می‌نماید در صورتی که بیمه‌گذار در اثر فعل یا ترک فعل خود یا اشیایی که حفاظت آن به عهده اوست خسارتی به دیگران وارد آورد قانوناً ملزم به جبران آن باشد، نسبت به پرداخت آن اقدام نماید. بیمه مسئولیت مدنی ممکن است اجباری یا اختیاری باشد. در اقسام بیمه‌های مسئولیت مدنی اجباری می‌توان از بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه، بیمه اجباری مسئولیت مدنی نگهبانان بانکها، بیمه مسئولیت مدنی افراد گارد صنعت نفت، بیمه مسئولیت مدنی کارفرمایان و بیمه بین‌المللی کارت سبز و بیمه مسئولیت هواپیما نام برد.

بیمه های اموال بیمه‌هایی هستند که شامل اشیاء مادی خارجی و عینی می‌گردد که خود به دو دسته اجباری و اختیاری تقسیم می‌شود. از اقسام بیمه‌های اشیاء اجباری می‌توان از بیمه‌های کالاهای وارداتی و بیمه وثایق نزد بانکها نام برد و بیمه‌های اشیاء اختیاری شامل بیمه آتش سوزی، مهندسی، سرقت، بیمه اتومبیل، بیمه باربری و بیمه هواپیما می شود.

بیمه ای است که موضوع آن تأمین بیمه ای برای جبران زیان‌های پولی غیر مادی مانند از دست دادن درآمد، سود، منفعت یا کاهش ارزش به شکل پول باشد. از جمله بیمه‌های زیان پولی می‌توان از بیمه عدم النفع، بیمه صداقت و امانت کارکنان، بیمه تضمینی و اعتباری و بیمه تضمین قراردادها نام برد.

اصول اساسی حاکم بر بیمه

بر قراردادهای بیمه اصولی حاکم است از جمله اصل حسن نیت، اصل غرامت (جبران خسارت)، اصل نفع بیمه پذیر، اصل جانشینی، اصل نسبیت، اصل تعدد بیمه، اصل داوری.

اصل حسن نیت:

به این معناست که بیمه گذار باید در هنگام عقد قرارداد کلیه اطلاعات لازم و صحیح را در مورد موضوع بیمه که در ارزیابی خطر تاثیرگذار است را بیان کند. همچنین بیمه گر باید کلیه تعهدات خود را در بیمه نامه به طور صحیح ذکر نماید.

اصل غرامت (جبران خسارت):

از اصول بنیادی حاکم بر بیمه می باشد. جبران خسارت هدف اصلی قرارداد بیمه بوده و انگیزه و هدف هر بیمه‌گذار از اخذ تأمین همین جبران خسارت وارد به او می‌باشد. خسارت های قابل جبران در بر گیرنده خسارت های بدنی ( جرح، نقص عضو، از کار افتادگی همیشگی، از کار افتادکی موقت و فوت ) ناشی از وسایل نقلیه موتوری زمینی است. خسارت های مالی ناشی از حوادث وسایل نقلیه موتوری زمینی است. خسارت های مالی ناشی از حوادث وسایل یاد شده، خواه خسارت وارد به اموال و دارایی های منقول باشد و خواه زیان‌های وارد به اموال غیر منقول ( خانه، مغازه، پل، درخت ها، باغ ها و…)، طبق شرایط بیمه‌نامه متکی بر قانون بیمه در تعهد بیمه‌گران است.

در خصوص اصل نفع بیمه پذیر باید اظهار داشت که در بیمه‌هایی نظیر بیمه بدنه، آتش سوزی (بیمه‌های غرامتی) بیمه‌گذار بایستی علاقه مند و ذینفع باشد که خطر بیمه شده بروز نکند و لازم به ذکر است که نفع بیمه پذیر تنها به مالک منحصر نیست و اشخاصی همانند راهن و مرتهن، موجر و مستأجر، امین و وصی و قیم، طلبکار، کارفرما و زن و شوهر نیز دارای نفع بیمه پذیر هستند بنابراین نفع بیمه پذیر مستلزم حق مالکیت نسبت به مورد بیمه نیست و منتفع بودن در عدم تحقق خطر و وقوع حادثه موجب احراز نفع بیمه پذیر است.

اصل جانشینی:

به طور اصولی در مواردی که شخص موجب زیان دیگری می‌شود زیاندیده حق مراجعه به عامل زیان و مطالبه خسارت خود را دارد. بیمه‌گذاری که خسارت وارد بر او بر اثر اقدام شخص دیگری است، حق دارد به مسئول زیان مراجعه و تقاضای جبران غرامت کند. حال اگر بیمه‌گذار غرامت خود را از بیمه‌گر دریافت کند چون به حق خود رسیده است، باید حق مراجعه به عامل زیان را به بیمه‌گر خود واگذار کند.

 اصل تعدد بیمه:

معمولاً نسبت به یک شیء یک بیمه‌نامه صادر می‌گردد و چنانچه نسبت به یک شیء چند بیمه‌نامه صادر شده باشد یعنی تعدد بیمه‌نامه داشته باشیم چنانچه جمع مبالغ بیمه شده از ارزش واقعی شیء بیمه شده بیشتر باشد و منتفع همه بیمه‌نامه ها یک شخص باشد و خطر های بیمه شده در همه بیمه‌نامه ها یکسان باشد تعدد بیمه برخلاف اصل غرامت خواهد بود لذا فقط بیمه‌نامه اول اعتبار داشته و براساس آن جبران خسارت می‌شود.

اصل داوری:

معمولاً اختلاف بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار از طریق توافق و سازش انجام می‌گیرد و به این دلیل که مراحل رسیدگی در دادگاه طولانی است و ممکن است به اعتبار حرفه ای و حسن شهرت شرکت بیمه مربوطه لطمه وارد شود لذا در صورت اختلاف بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار نسبت به میزان خسارت، جبران خسارت و سایر موارد چنانچه از طریق سازش و رفع اختلاف ممکن نباشد موضوع به داوری ارجاع داده می شود.

چگونگی حل اختلاف در دعاوی بیمه

در موضوع حل اختلاف بین بیمه گذار و بیمه گر در صورتی که میزان خواسته 20 میلیون تومان و کمتر باشد مرجع حل اختلاف شورای حل اختلاف می باشد و در مواردی که بیش از 20 میلیون تومان باشد موضوع در دادگاه عمومی رسیدگی خواهد شد.

از طرف دیگر همانطور که اشاره شد شرط داوری از جمله مواردی است که در بیمه نامه ها در شروط قرارداد پیش بینی می شود. به این معنا که در صورت وجود اختلاف فی ما بین بیمه گر و بیمه گذار، طرفين قرارداد مي‌توانند یک داور مشترک انتخاب كنند که مورد قبول هر دو طرف باشد. در صورت عدم‌توافق براي انتخاب داور مشترک، هر‌يك از طرفين، داور انتخابي خود را حداكثر ظرف مدت مشخصی به‌صورت كتبي به طرف ديگر معرفي مي‌كند. داوران منتخب، داور سومي را انتخاب و پس از رسيدگي به موضوع اختلاف با اكثريت آراء راي داوري را صادر مي‌كنند. در‌صورتي‌كه داوران منتخب براي انتخاب داور سوم به توافق نرسند هر‌يك از طرفين قرارداد مي‌توانند تعيين داور سوم را به‌عهده دادگاه صالح گذارند. هر‌يك از طرفين حق‌الزحمه داور انتخابي خود را مي‌پردازند و حق‌الزحمه داور سوم به تساوي تقسيم مي‌شود. حل اختلاف از طریق داوری مزایای زیادی دارد از جمله اینکه داوران از بین اشخاص متخصص در این حوزه انتخاب می شوند و در نتیجه رسیدگی به پرونده دقیقتر و سریعتر انجام می شود. همچنین هزینه رسیدگی به پرونده با رجوع به داور بسیار پایین تر از رسیدگی در دادگاه است.

بیمه عقدی است که به موجب آن یک نفر تعهد می‌کند که در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه‌گر طرف تعهد را بیمه‌گذار و وجهی را که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می پردازد حق بیمه، و آنچه را که بیمه می‌شود موضوع بیمه می نامند. موضوع عقد بیمه خطر یا ریسک تحقق حادثه خسارتبار است.

می‌توان بیمه را بر اساس مبنای خسارتی بودن به دو  بخش کلی اشخاص و خسارات تقسیم نمود. بیمه‌های اشخاص، پیشامدهایی که به طور مستقیم به وجود شخص انسان مربوط می‌شود را در بر می‌گیرد. به عبارتی در بیمه اشخاص موضوع تعهد بیمه‌گر فوت یا حیات یا سلامت بیمه شده است. مثل فوت، بازماندگی، حوادث بدنی و بیماریها. بیمه‌های تأمین اجتماعی نیز به نوعی زیر مجموعه بیمه‌های اشخاص قرار می گیرند. در این نوع از بیمه، دولت از آسیب پذیران و کارگران در برابر بعضی از خطرهای احتمالی و حوادثی چون بیماری، از کارافتادگی، پیری، بازنشستگی، بیکاری و فوت حمایت می‌کند. بیمه‌های اشخاص خود به بیمه‌های درمان، بیمه‌های حوادث و بیمه‌های عمر تقسیم می‌گردد. در بیمه‌های درمان بیمه‌گر تعهد می‌کند تمام یا بخشی از هزینه های پزشکی، جراحی و دارویی بیمه شده را تحت پوشش قرار داده یا در مدت از کار افتادگی شخص مزبور مبالغ مقرر در قرارداد را به او بپردازد. بیمه حوادث عبارتند از بیمه واقعه ای ناگهانی شدید که مستقیماً بر اثر یک نیروی خارجی و بدون اراده بیمه شده سبب جراحت یا آسیب بدنی باشد. بیمه عمر قراردادی است که به موجب آن بیمه‌گر در مقابل دریافت حق بیمه متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه شده یا در صورت زنده ماندن بیمه شده در سر رسید تعیین شده در قرارداد مبلغ تعیین شده را به بیمه‌گذار (بیمه شده) یا استفاده کننده معین شده از سوی او بپردازد.

بیمه‌های خسارات خود به سه دسته مسئولیت، اموال و زیان پولی تقسیم می‌شوند.

بیمه مسئولیت به بیمه مسئولیت مدنی و قراداد تقسیم می‌شود. بیمه مسئولیت مدنی بیمه ای است که بر اساس آن یکطرف ( بیمه‌گر ) در قبال دریافت حق بیمه تعهد می‌نماید در صورتی که بیمه‌گذار در اثر فعل یا ترک فعل خود یا اشیایی که حفاظت آن به عهده اوست خسارتی به دیگران وارد آورد قانوناً ملزم به جبران آن باشد، نسبت به پرداخت آن اقدام نماید. بیمه مسئولیت مدنی ممکن است اجباری یا اختیاری باشد. در اقسام بیمه‌های مسئولیت مدنی اجباری می‌توان از بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه، بیمه اجباری مسئولیت مدنی نگهبانان بانکها، بیمه مسئولیت مدنی افراد گارد صنعت نفت، بیمه مسئولیت مدنی کارفرمایان و بیمه بین‌المللی کارت سبز و بیمه مسئولیت هواپیما نام برد.

بیمه های اموال بیمه‌هایی هستند که شامل اشیاء مادی خارجی و عینی می‌گردد که خود به دو دسته اجباری و اختیاری تقسیم می‌شود. از اقسام بیمه‌های اشیاء اجباری می‌توان از بیمه‌های کالاهای وارداتی و بیمه وثایق نزد بانکها نام برد و بیمه‌های اشیاء اختیاری شامل بیمه آتش سوزی، مهندسی، سرقت، بیمه اتومبیل، بیمه باربری و بیمه هواپیما می شود.

بیمه ای است که موضوع آن تأمین بیمه ای برای جبران زیان‌های پولی غیر مادی مانند از دست دادن درآمد، سود، منفعت یا کاهش ارزش به شکل پول باشد. از جمله بیمه‌های زیان پولی می‌توان از بیمه عدم النفع، بیمه صداقت و امانت کارکنان، بیمه تضمینی و اعتباری و بیمه تضمین قراردادها نام برد.

اصول اساسی حاکم بر بیمه

بر قراردادهای بیمه اصولی حاکم است از جمله اصل حسن نیت، اصل غرامت (جبران خسارت)، اصل نفع بیمه پذیر، اصل جانشینی، اصل نسبیت، اصل تعدد بیمه، اصل داوری.

اصل حسن نیت:

به این معناست که بیمه گذار باید در هنگام عقد قرارداد کلیه اطلاعات لازم و صحیح را در مورد موضوع بیمه که در ارزیابی خطر تاثیرگذار است را بیان کند. همچنین بیمه گر باید کلیه تعهدات خود را در بیمه نامه به طور صحیح ذکر نماید.

اصل غرامت (جبران خسارت):

از اصول بنیادی حاکم بر بیمه می باشد. جبران خسارت هدف اصلی قرارداد بیمه بوده و انگیزه و هدف هر بیمه‌گذار از اخذ تأمین همین جبران خسارت وارد به او می‌باشد. خسارت های قابل جبران در بر گیرنده خسارت های بدنی ( جرح، نقص عضو، از کار افتادگی همیشگی، از کار افتادکی موقت و فوت ) ناشی از وسایل نقلیه موتوری زمینی است. خسارت های مالی ناشی از حوادث وسایل نقلیه موتوری زمینی است. خسارت های مالی ناشی از حوادث وسایل یاد شده، خواه خسارت وارد به اموال و دارایی های منقول باشد و خواه زیان‌های وارد به اموال غیر منقول ( خانه، مغازه، پل، درخت ها، باغ ها و…)، طبق شرایط بیمه‌نامه متکی بر قانون بیمه در تعهد بیمه‌گران است.

در خصوص اصل نفع بیمه پذیر باید اظهار داشت که در بیمه‌هایی نظیر بیمه بدنه، آتش سوزی (بیمه‌های غرامتی) بیمه‌گذار بایستی علاقه مند و ذینفع باشد که خطر بیمه شده بروز نکند و لازم به ذکر است که نفع بیمه پذیر تنها به مالک منحصر نیست و اشخاصی همانند راهن و مرتهن، موجر و مستأجر، امین و وصی و قیم، طلبکار، کارفرما و زن و شوهر نیز دارای نفع بیمه پذیر هستند بنابراین نفع بیمه پذیر مستلزم حق مالکیت نسبت به مورد بیمه نیست و منتفع بودن در عدم تحقق خطر و وقوع حادثه موجب احراز نفع بیمه پذیر است.

اصل جانشینی:

به طور اصولی در مواردی که شخص موجب زیان دیگری می‌شود زیاندیده حق مراجعه به عامل زیان و مطالبه خسارت خود را دارد. بیمه‌گذاری که خسارت وارد بر او بر اثر اقدام شخص دیگری است، حق دارد به مسئول زیان مراجعه و تقاضای جبران غرامت کند. حال اگر بیمه‌گذار غرامت خود را از بیمه‌گر دریافت کند چون به حق خود رسیده است، باید حق مراجعه به عامل زیان را به بیمه‌گر خود واگذار کند.

 اصل تعدد بیمه:

معمولاً نسبت به یک شیء یک بیمه‌نامه صادر می‌گردد و چنانچه نسبت به یک شیء چند بیمه‌نامه صادر شده باشد یعنی تعدد بیمه‌نامه داشته باشیم چنانچه جمع مبالغ بیمه شده از ارزش واقعی شیء بیمه شده بیشتر باشد و منتفع همه بیمه‌نامه ها یک شخص باشد و خطر های بیمه شده در همه بیمه‌نامه ها یکسان باشد تعدد بیمه برخلاف اصل غرامت خواهد بود لذا فقط بیمه‌نامه اول اعتبار داشته و براساس آن جبران خسارت می‌شود.

اصل داوری:

معمولاً اختلاف بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار از طریق توافق و سازش انجام می‌گیرد و به این دلیل که مراحل رسیدگی در دادگاه طولانی است و ممکن است به اعتبار حرفه ای و حسن شهرت شرکت بیمه مربوطه لطمه وارد شود لذا در صورت اختلاف بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار نسبت به میزان خسارت، جبران خسارت و سایر موارد چنانچه از طریق سازش و رفع اختلاف ممکن نباشد موضوع به داوری ارجاع داده می شود.

چگونگی حل اختلاف در دعاوی بیمه

در موضوع حل اختلاف بین بیمه گذار و بیمه گر در صورتی که میزان خواسته 20 میلیون تومان و کمتر باشد مرجع حل اختلاف شورای حل اختلاف می باشد و در مواردی که بیش از 20 میلیون تومان باشد موضوع در دادگاه عمومی رسیدگی خواهد شد.

از طرف دیگر همانطور که اشاره شد شرط داوری از جمله مواردی است که در بیمه نامه ها در شروط قرارداد پیش بینی می شود. به این معنا که در صورت وجود اختلاف فی ما بین بیمه گر و بیمه گذار، طرفين قرارداد مي‌توانند یک داور مشترک انتخاب كنند که مورد قبول هر دو طرف باشد. در صورت عدم‌توافق براي انتخاب داور مشترک، هر‌يك از طرفين، داور انتخابي خود را حداكثر ظرف مدت مشخصی به‌صورت كتبي به طرف ديگر معرفي مي‌كند. داوران منتخب، داور سومي را انتخاب و پس از رسيدگي به موضوع اختلاف با اكثريت آراء راي داوري را صادر مي‌كنند. در‌صورتي‌كه داوران منتخب براي انتخاب داور سوم به توافق نرسند هر‌يك از طرفين قرارداد مي‌توانند تعيين داور سوم را به‌عهده دادگاه صالح گذارند. هر‌يك از طرفين حق‌الزحمه داور انتخابي خود را مي‌پردازند و حق‌الزحمه داور سوم به تساوي تقسيم مي‌شود. حل اختلاف از طریق داوری مزایای زیادی دارد از جمله اینکه داوران از بین اشخاص متخصص در این حوزه انتخاب می شوند و در نتیجه رسیدگی به پرونده دقیقتر و سریعتر انجام می شود. همچنین هزینه رسیدگی به پرونده با رجوع به داور بسیار پایین تر از رسیدگی در دادگاه است.